Genetyczne spojrzenie na stójkę wyżłów
- Skąd pochodzi zróżnicowanie w zachowaniu psów myśliwskich
W obrębie jednego gatunku, pies domowy, mamy opisanych prawie 400 ras. Tak wielkie zróżnicowanie stało się możliwe poprzez promowanie różnych cech wyglądu i zachowania, zwłaszcza na przestrzeni kilku ostatnich stuleci. Wśród tych ras, ze względu na ilość, prym wiodą niewątpliwie rasy myśliwskie. Historia myślistwa i polowań z psem sięga czasów mezolitu (11000 – 4000 p.n.e.), gdzie rozwój technik łowieckich z wykorzystaniem narzędzi myśliwskich zwiększył efektywność polowań. Zróżnicowanie w sposobie polowania powodowało rozwój specjalizacji również wśród psów towarzyszących człowiekowi, a w późniejszym okresie wprowadzono selektywną hodowlę w celu wzmacniania u psów takich cech jak wskazywania, tropienia, ścigania, uchwycenia, trzymania na dystans czy aportowania. Cechy te nadal są selekcjonowane. W kilkudziesięciu rasach użytkowanych do polowań charakterystycznym zachowaniem myśliwskim stało się wskazywanie – wystawianie zwierzyny łownej, głównie ptactwa, nazywane stójką. To zachowanie myśliwskie jest charakterystyczne dla wszystkich ras psów zgromadzonych w grupie VII: Wyżły. - Stójka
Stójkę (pointing) możemy spróbować opisać, jako zachowanie, które wygląda jak przedłużające się zatrzymanie ruchu mające na celu wskazania pozycji zwierzyny łownej. Takie wskazywanie (wystawianie zwierzyny) jest zachowaniem obserwowanym u wielu gatunków zwierząt polujących, przykładowo wśród kotowatych. Zatrzymanie przed atakiem pozwala drapieżnikowi na lokalizację ofiary z użyciem węchu i słuchu, a także wzroku. Stójka u wybranych psów myśliwskich była udoskonalana przez wiele dziesięcioleci i przez dziesiątki pokoleń. Charakterystyczne zatrzymanie przed skokiem zostało zachowane i utrwalone w wybranych rasach psów poprzez sztuczną selekcję hodowlaną a w efekcie doprowadziło do utrwalenia stójki jako zachowania typowego dla grupy ras wyżłów. - Pochodzenie stójki
3.1. Łańcuch łowiecki
Pies, jako drapieżnik, wykazuje zachowania ściśle związane z łańcuchem łowieckim. Ma on swoją podstawę w instynktach i popędach: dążeniu do przeżycia i do przekazania swoich genów kolejnemu pokoleniu – do rozmnożenia się. Instynkty i popędy psa są mechanizmami wrodzonymi, dziedzicznymi i kierują zachowaniem psów. Aby przeżyć i się rozmnożyć, pies musi być zdrowy i silny – musi dostarczyć energię do organizmu, czyli jeść. Będąc drapieżnikiem, będzie polował. Łańcuch łowiecki to szereg zachowań psa, następujących po sobie w określonej kolejności. Tworzenie ras na podstawie wybranych cech doprowadziło do selekcji określonych elementów tego łańcucha przy jednoczesnym eliminowaniu osobników wykazujących kolejne z szeregu zachowań łowieckich. Taki szereg zachowań następujących po sobie w określonej kolejności, można przedstawić następująco: namierzanie – obserwacja – podkradanie – pogoń – uchwycenie – zagryzienie – rozszarpanie – zjedzenie. Gatunki drapieżne występujące naturalnie w środowisku prezentują pełny łańcuch zachowań. W rasach psów, w hodowli selektywnej, eliminowano i jednocześnie wzmacniano określone zachowania, aby otrzymać rasy psów współpracujące w ściśle określony sposób z człowiekiem. Początkowo z myśliwym. To doprowadziło do zróżnicowania w sposobie polowania między różnymi grupami ras, jak wyżły, charty, psy gończe, aportery i inne.
3.2 Podłoże genetyczne
Żadna cecha wyglądu psa czy też zachowania, która jest charakterystyczna dla rasy, związana z nią, nie mogłaby zostać utrwalona w tej rasie, gdyby nie miała podłoża genetycznego, nie była dziedziczna, czyli przekazywana w genach z rodziców na potomstwo. Również stójka, jako charakterystyczne zachowanie myśliwskie, ma swoje uwarunkowanie w genach. A czy istnieje możliwość sprawdzenia tych genów testem genetycznym? Nie. Badania genetyczne w kynologii bardzo intensywnie się rozwijają, ale pomimo znaczącego postępu, podłoże genetyczne większości specyficznych psich zachowań jest w dużej mierze nie do końca poznane. W 2015 roku wytypowano rejon genomu położony na chromosomie 22 a w nim dwa geny, SETDB2 oraz CYSLTR2, które mogą mieć duże znaczenie przy warunkowaniu stójki w rasach wyżłów. Jednocześnie zachowanie wskazywania miejsca lokalizacji ofiary, jak i wiele innych zachowań u psów, jest cechami ilościowymi, wielogenowymi, na które ma wpływ również środowisko. Tak więc nie tylko dwa geny, ale i kolejne, jeszcze nieopisane, najprawdopodobniej będą miały wpływ na tę cechę. A środowisko, jak umiejętne układanie wyżła (szkolenie), może przyczynić się do jakości obserwowanej stójki u danego osobnika. Niemniej należy pamiętać, że wyuczone zachowania nie są dziedziczone.
- Podsumowanie dla Hodowcy
Stójka jest zachowaniem myśliwskim, charakterystycznym dla wyżłów. Na przestrzeni długiego czasu była cechą niezbędną, użytkową, określającą typ pracy tej grupy psów z myśliwym. Jej jakość i skuteczność były sprawdzane, ponieważ wyżły pracowały z myśliwymi. Zachowanie to jest częścią łańcucha łowieckiego, występującego u wszystkich psów jako drapieżników, ale nacisk selekcyjny doprowadził do utrwalenia namierzenia, obserwacji i podkradania przy eliminacji pogoni w celu uchwycenia zdobyczy i dalszych zachowań łowieckich. Zachowanie to ma podłoże genetyczne, poznano dwa geny, najprawdopodobniej jest ich więcej. Jest cechą ilościową. Nie możemy wykonać testów genetycznych sprawdzających, czy wyżły mają tę cechę. Co więc możemy zrobić? Oceniać stójkę – czy występuje oraz jak jest wykonywana u rodziców planowanego potomstwa. Przy tak dobranych parach hodowlanych rośnie prawdopodobieństwo przekazywania cechy charakterystycznej dla rasy z pokolenia na pokolenie. Dodatkowo, jeżeli w oparciu o analizę rodowodu psa, możemy określić czy przodkowie w dalszych pokoleniach również wykazywali zachowania związane z wystawianiem zwierzyny łownej na zadawalającym poziomie, to rośnie prawdopodobieństwo zachowania tej cechy przez kolejne pokolenia w grupie wyżłów. Tym samym rodowód daje możliwość oceny utrwalenia poszczególnych cech na przestrzeni wielu pokoleń psów, zarówno zachowania jak i eksterieru. Oceny pracy hodowlanej.
Katarzyna Adamus-Fiszer